پسته ایرانی طلای سبز اقتصاد کشاورزی ایران
به گزارش میزان سنج، «پسته» ایرانی بعنوان محصولی استراتژیک و یکی از مهم ترین اقلام صادراتی غیرنفتی، جایگاهی ویژه در اقتصاد کشور دارد. با قدمتی چند هزار ساله و کیفیتی بی نظیر، پسته ایران همواره سهم قابل توجهی از بازارهای جهانی را به خود مختص کرده است.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، «پسته ایرانی» یکی از مهم ترین و ارزشمندترین محصولات کشاورزی کشور است که نقش بسزایی در اقتصاد ملی و صادرات غیرنفتی دارد. این محصول استراتژیک به سبب کیفیت بالا، طعم بی نظیر و تنوع ارقام، همواره موردتوجه بازارهای داخلی و بین المللی بوده است. با قدمتی بیشتر از سه هزار سال، پسته بعنوان میراثی گران بهاء از دل کویر ایران، به بخش مهمی از فرهنگ و اقتصاد کشور تبدیل گشته است. خاستگاه اصلی پسته ایران، مناطق خشک و نیمه خشک بخصوص استان کرمان و شهرستان رفسنجان است که بعنوان قطب تولید پسته در جهان شناخته می شود.
صنعت پسته علاوه بر ارزآوری بالا، فرصت های شغلی قابل توجهی در مراحل کاشت، داشت، برداشت و فرآوری به وجود آورده است. با وجود چالش هایی مانند کمبود منابع آبی، آفات و تحریم های اقتصادی، ایران همچنان یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان پسته در جهان است. صادرات این محصول به بیشتر از ۶۵ کشور، جایگاه پسته ایرانی را بعنوان برندی ممتاز در بازارهای جهانی تثبیت کرده است. در این گزارش به بررسی تاریخچه، ارقام، مناطق کشت، فرایند تولید، چالش ها و آینده صنعت پسته ایران با استناد به آمارهای معتبر و مصادیق واقعی پرداخته خواهد شد.
تاریخچه و خاستگاه پسته در ایران
پسته ایرانی از قدیمی ترین محصولات کشاورزی کشور است که قدمت آن به بیشتر از ۳ هزار سال پیش بازمی گردد. در دوران هخامنشیان، پسته بعنوان محصولی پرارزش برای تجارت در راه جاده ابریشم استفاده می شد. خاستگاه اصلی پسته مناطق خشک و کویری ایران، بخصوص استان کرمان و شهرستان رفسنجان است. طبق آمارهای رسمی، بیش از ۳۰ درصد پسته تولیدی کشور از رفسنجان تأمین می شود.
تاریخچه پسته نشان می دهد، این محصول همواره نقشی مهم در اقتصاد و فرهنگ ایران داشته است. در زمان صفویه، پسته ایرانی به اروپا راه پیدا کرد و محبوبیت زیادی به دست آورد. امروزه، ایران باتوجه به شرایط اقلیمی مناسب و خاک حاصلخیز مناطق مرکزی، بعنوان یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان پسته در جهان شناخته می شود.
پیشرفت تکنولوژی کشاورزی در دهه های اخیر باعث شده، کشت پسته در استانهای دیگری مانند خراسان رضوی، یزد و سمنان هم گسترش یابد. بعنوان مثال، استان خراسان رضوی با تولید ۳۰ هزار تن در سال ۱۴۰۱، سهم قابل توجهی در تولید ملی پسته دارد. این روند نشان از ظرفیت بالای کشور در توسعه تولید پسته دارد.
ارقام مختلف پسته ایرانی
پسته ایرانی به سبب تنوع ارقام و کیفیت ممتاز، جایگاه ویژه ای در بازارهای جهانی دارد. از مهم ترین ارقام پسته میتوان به فندقی، کله قوچی، احمدآقایی و اکبری اشاره کرد. پسته فندقی، با اندازه کوچک و میزان تولید بالا، بیشترین سهم را در صادرات پسته ایران دارد. بعنوان مثال، بیشتر از ۶۰ درصد صادرات پسته کشور از نوع فندقی است.
پسته کله قوچی به سبب درشتی دانه ها و ظاهر جذاب، یکی از محبوب ترین ارقام در بازار داخلی و خارجی است. این رقم بیشتر در استان کرمان کشت می شود و به صورت متوسط عملکردی معادل ۲ هزار کیلوگرم در هکتار دارد. پسته احمدآقایی با رنگ روشن و طعم دل پذیر، به طور عمده برای صادرات به کشورهای اروپایی و آسیایی مورد استفاده قرار می گیرد.
پسته اکبری که بعنوان لوکس ترین نوع پسته شناخته می شود، ظاهری کشیده و طعم شیرین دارد. تولید این رقم به طور عمده در استانهای کرمان و یزد صورت می گیرد. طبق آمار سال ۱۴۰۱، ۱۵ درصد از صادرات پسته ایران به رقم اکبری اختصاص داشته است. این تنوع ارقام، نقش برجسته ی در بازارپسندی پسته ایرانی دارد.
مناطق کشت پسته در ایران
کشت پسته به سبب مقاومت بالای این درخت به شرایط خشک، در خیلی از مناطق کویری و نیمه کویری ایران گسترش یافته است. استان کرمان بخصوص شهرستان رفسنجان، قطب تولید پسته کشور شمرده می شود. در سال ۱۴۰۰، این شهرستان به تنهایی بیشتر از ۷۰ هزار تن پسته ساخته است که سهم بالایی از تولید ملی را شامل می شود.
علاوه بر کرمان، استانهای خراسان رضوی، سمنان، یزد و سیستان و بلوچستان هم از مناطق مهم تولید پسته هستند. به عنوان مثال، استان خراسان رضوی در سال ۱۴۰۱ ۲۵ درصد از تولید پسته کشور را مال خود کرد. شهرستان های فیض آباد و بردسکن از مهم ترین مراکز تولید این محصول در خراسان رضوی هستند.
در سالهای اخیر، استان سیستان و بلوچستان هم بعنوان منطقه ای نوظهور در تولید پسته معرفی شده است. بر اساس گزارش وزارت جهاد کشاورزی، تولید پسته در این استان از ۳ هزار تن در سال ۱۳۹۵ به بیشتر از ۱۰ هزار تن در سال ۱۴۰۱ رسیده است. این رشد، نشان از ظرفیت بالای گسترش کشت پسته در مناطق کم آب دارد.
فرآیند کاشت، داشت و برداشت پسته
کاشت درخت پسته معمولا در خاک های شنی - رُسی و مناطق خشک صورت می گیرد. این درخت به آب کمی نیاز دارد و می تواند در شرایط آب وهوایی گرم و خشک رشد کند. فرایند کاشت نهال از سال اول شروع می شود و درخت پسته از سال هفتم تا دهم به باردهی اقتصادی می رسد.
در مرحله ی داشت، مراقبت از درختان پسته شامل آبیاری منظم، کوددهی مناسب و مبارزه با آفات و بیماری ها است. یکی از چالش های مهم در این مرحله، مدیریت مصرف آب است. بعنوان مثال، روش آبیاری قطره ای توانسته مصرف آب در باغات پسته را تا ۴۰ درصد کم کند.
برداشت پسته در اواخر تابستان به انجام می رسد و معمولا به دو روش دستی و مکانیزه صورت می گیرد. طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، اغلب باغات پسته ایران به شکل سنتی برداشت می شوند. استفاده از تجهیزات مکانیزه می تواند هزینه های برداشت را کاهش داده و راندمان تولید را افزایش دهد.
ارزش غذایی و خواص پسته
پسته سرشار از مواد مغذی همچون پروتئین، فیبر، ویتامین ها و مواد معدنی مانند آهن، پتاسیم و فسفر است. مصرف منظم پسته می تواند به کاهش کلسترول بد (LDL) و بهبود سلامت قلب کمک نماید. تحقیقات نشان داده است که مصرف روزانه ۴۰ گرم پسته، احتمال مبتلا شدن به بیماریهای قلبی را تا ۲۰ درصد می کاهد.
پسته به سبب دارا بودن فیبر بالا، تاثیر مثبتی بر عملکرد دستگاه گوارش دارد. این آجیل پرارزش همینطور به تنظیم قند خون کمک می نماید. بر مبنای مطالعات انجام شده در دانشگاه علوم پزشکی تهران، مصرف پسته سبب کاهش ۱۰ درصدی قند خون در بیماران دیابتی نوع ۲ شده است.
پسته، منبع غنی از آنتی اکسیدان ها است که به پیش گیری از پیری سلولی و مقابله با سرطان کمک می نماید. ویتامین E موجود در پسته، نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی و بهبود سلامت پوست دارد. به همین دلیل، پسته بعنوان یک میان وعده ی سالم و مغذی در سرتاسر جهان شناخته می شود.
جایگاه ایران در بازار جهانی پسته
ایران همواره یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان پسته در جهان بوده است. طبق آمار سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، ایران در سال ۱۴۰۲ با تولید بیشتر از ۴۳۰ هزار تن پسته، بعنوان سومین تولیدکننده پسته در جهان حدود ۲۰ درصد از نیاز بازارهای جهانی را تأمین کرده است. رقبای اصلی ایران در این بازار کشورهایی مانند آمریکا و ترکیه هستند.
آمریکا، بخصوص ایالت کالیفرنیا، در سالهای اخیر با توسعه فناوری های کشاورزی، سهم خویش را در بازار جهانی پسته افزایش داده است. با این وجود، کیفیت و طعم پسته ایرانی همچنان بی رقیب است. بر اساس گزارش های گمرک جمهوری اسلامی ایران، پسته ایرانی به بیشتر از ۶۵ کشور جهان صادر می شود که همچون آنها میتوان به چین، هند، آلمان و روسیه اشاره نمود.
بازارهای آسیایی بخصوص چین و هند از مهم ترین مقاصد صادرات پسته ایران هستند. در سال ۱۴۰۰، بیشتر از ۸۰ هزار تن پسته به این دو کشور صادر شد. این میزان صادرات نشان دهنده ظرفیت بالای ایران در تأمین بازارهای جهانی است. با وجود تحریم ها، صادرات پسته ایران همچنان سهم مهمی در اقتصاد کشاورزی دارد.
چالش ها و مشکلات تولید پسته در ایران
تولید پسته در ایران با چالش های گوناگونی همچون کمبود آب روبرو است. باغات پسته به صورت عمده در مناطق خشک و کویری قرار دارند و به مدیریت بهینه ی مصرف آب نیاز دارند. طبق آمار، بیشتر از ۷۰ درصد باغات پسته ایران به آبیاری سنتی وابسته هستند که باعث هدررفت زیاد آب می شود.
چالش دیگر، شیوع آفات و بیماری ها در باغات پسته است. بعنوان مثال، آفت پسیل پسته یکی از مخرب ترین آفات این محصول بشمار می رود که سالانه خسارت زیادی به تولیدکنندگان وارد میکند. در سال ۱۴۰۱، بیشتر از ۲۰ درصد از باغات پسته کرمان به سبب آلودگی به این آفت، گرفتار اُفت محصول شدند.
مشکلات تحریم ها هم تاثیر زیادی بر صادرات پسته ایران داشته است. هزینه های بالای حمل و نقل و محدودیت های بانکی، سبب شده تولیدکنندگان نتوانند به سادگی به بازارهای بین المللی دسترسی پیدا کنند. به رغم این چالش ها، دولت با اجرای سیاست های حمایتی در صدد رفع موانع تولید و صادرات پسته است.
تأثیر اقتصادی پسته بر ایران
پسته یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی ایران محسوب می شود و نقش مهمی در اقتصاد کشور دارد. طبق آمار بانک مرکزی، صادرات پسته در سال ۱۴۰۰ حدود ۱.۴ میلیارد دلار ارزآوری برای کشور بهمراه داشته است. این رقم نشان دهنده ی اهمیت پسته در تأمین منابع ارزی کشور است.
پسته بعنوان محصولی صادرات محور، فرصت های شغلی زیادی به وجود آورده است. بیش از ۴۰۰ هزار نفر در سرتاسر کشور به صورت مستقیم و غیرمستقیم در زنجیره ی تولید و فرآوری پسته مشغول بکار هستند. بعنوان مثال، استان کرمان به تنهایی بیشتر از ۶۰ هزار فرصت شغلی در رابطه با این محصول به وجود آورده است.
علاوه بر صادرات، بازار داخلی هم به سبب مصرف بالای آجیل از پسته بهره می برد. در روزهای خاص مانند نوروز، مصرف پسته در ایران افزایش قابل ملاحظه ای دارد. بر مبنای آمار مرکز آمار ایران، در سال ۱۴۰۱ مصرف داخلی پسته به ۳۰ هزار تن رسید که نشان دهنده اهمیت اقتصادی این محصول در بازار داخلی است.
نقش فناوری و نوآوری در توسعه صنعت پسته
تکنولوژی های جدید در سالهای اخیر تاثیر قابل ملاحظه ای بر بهبود عملکرد باغات پسته داشته است. استفاده از سیستم های آبیاری قطره ای و هوشمند، میزان مصرف آب را کاهش داده و بهره وری تولید را افزایش داده است. بعنوان مثال، باغات مکانیزه توانسته اند راندمان تولید پسته را از ۱۰۰۰ کیلوگرم در هکتار به ۱۵۰۰ کیلوگرم بالا برند.
نوآوری در فرآوری و بسته بندی پسته هم تاثیر مثبتی بر توسعه‌ی بازارهای صادراتی داشته است. شرکتهای ایرانی با بهره گیری از فناوری های روز دنیا، محصولات خویش را باکیفیت بالا و بسته بندی های مدرن به بازارهای جهانی عرضه می کنند. طبق آمار گمرک، صادرات پسته ی بسته بندی شده ۳۰ درصد نسبت به سال قبل بالا رفته است.
مراکز تحقیقاتی هم با بهره بردن از فناوری های بیوتکنولوژی به دنبال مقاوم سازی درختان پسته در مقابل آفات و بیماری ها هستند. بعنوان مثال، تحقیقات انجام شده در پژوهشکده پسته ایران منجر به تولید نهال های مقاوم به خشکی شده است که می تواند در شرایط کم آبی کشور نقش مؤثری داشته باشد.
آینده صنعت پسته در ایران
صنعت پسته ایران با وجود چالش ها، از ظرفیتهای زیادی برای رشد و توسعه برخوردارست. توسعه‌ی سیستم های آبیاری نوین و استفاده از ارقام پربازده می تواند تولید پسته کشور را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. بعنوان مثال، اجرای طرح های آبیاری تحت فشار در باغات کرمان، میزان مصرف آب را کاهش داده است.
بازاریابی و توسعه‌ی بازارهای صادراتی از دیگر راهکارهای آینده نگر برای ارتقای جایگاه ایران در بازارهای جهانی پسته است. کشورهایی مانند چین، هند و روسیه همچنان مقاصد مهمی برای صادرات پسته ایران محسوب می شوند. در سال ۱۴۰۲، میزان صادرات به چین با رشد ۲۵ درصدی مواجه گردید که نشان دهنده ی تقاضای بالا برای پسته ایرانی است.
باتوجه به تغییرات اقلیمی و افزایش خشکسالی، آینده ی صنعت پسته در گرو سرمایه گذاری در تکنولوژی های جدید و پژوهش های علمی است. دولت و بخش خصوصی می توانند با همکاری و اجرای برنامه های راهبردی، سهم ایران در بازار جهانی پسته را حفظ و بالا برند. این اقدامات به توسعه‌ی پایدار کشاورزی و رونق اقتصادی کشور کمک می نماید.
با توجه به مطالب فوق، پسته ایرانی بعنوان یکی از ارزشمندترین محصولات کشاورزی، همواره نقشی کلیدی در اقتصاد ایران ایفاء کرده است. کیفیت بالا، تنوع ارقام و طعم منحصربه فرد این محصول، سبب شده تا پسته ایرانی در بازارهای جهانی جایگاه ویژه ای داشته باشد. با وجود چالش هایی نظیر کمبود منابع آبی، تغییرات اقلیمی و تحریم های اقتصادی، ایران همچنان توانسته سهم قابل توجهی از بازار جهانی را حفظ کند. صادرات پسته به بیشتر از ۶۵ کشور، نشان دهنده ی ظرفیتهای بالای این محصول در ارزآوری و توسعه تجارت غیرنفتی کشور است.
توسعه ی تکنولوژی های جدید در زمینه های آبیاری، فرآوری و بازاریابی، می تواند راهگشای حل مشکلات پیش روی صنعت پسته باشد. سرمایه گذاری در پژوهش های علمی و استفاده از ارقام مقاوم به خشکی و آفات نیز، همچون راهکارهای مهم برای حفظ و ارتقاء تولید این محصول است. با برنامه ریزی صحیح و همکاری دولت و بخش خصوصی، آینده ای روشن برای صنعت پسته ایران متصور است؛ آینده ای که ضمن حفظ جایگاه جهانی این محصول، به توسعه‌ی پایدار اقتصاد کشاورزی و افزایش فرصت های شغلی کمک خواهد نمود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
جدیدترین ترین مطالب مرتبط
نظرات کاربران در مورد این مطلب